Algemene beschrijving

Een “Free viewing demo” waarmee deze file kan worden ingezien is te downloaden via https://www.gexcon.com/software/effects/. Met deze gratis demo is de berekening in effects met bijbehorende grafieken in te zien en beter af te lezen. Wilt u zelf gaan rekenen met de parameters uit de berekening met effects dan heeft u een licentie en aanvullende software van Gexcon nodig.

De kans op een giftige wolk methylisocyanaat na een ongeval met een ketelwagen wordt bepaalt door de kans op een ongeval, de kans op een grote uitstroom en de correctie voor toxische stoffen.  Deze kans wordt per ketelwagen, per jaar, per wagenkilometer geschat op [5]:

Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:

• Baanvaksnelheid verlagen;
• Inrichting van het spoor optimaliseren (bijvoorbeeld door het beperken van wissels);
• Het aantal transportbewegingen verminderen.

Methylisocyanaat is een kleurloze, giftige traantrekkende vloeistof die pas bij voor de mens toxische concentraties te ruiken is voor omstanders. De stof is zeer giftig bij huidcontact en inademing. In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3).  Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Dit is uitgewerkt voor drie ringen. In de eerste ring overlijd meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden vanaf de rand van de plas voor deze ringen staan in de tabel. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [6]. De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [7]:

• Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
• Verstedelijkt landelijk gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
• Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).

De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.

Weertype D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s)

Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5

Tabel interventiewaarden voor weertype D5

Contouren giftige wol methylisocyanaat voor weertype D5

Grafiek letaliteit vs. afstand methylisocyanaat voor weertype D5

Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.

Mogelijk handelingsperspectief [8]

Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen [9]. Snel reageren is bevorderlijk. 

• Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek, indien mogelijk, om door te ademen vermindert de blootstelling . Methylisocyanaat reageert met water. Afhankelijk van de concentratie en blootstellingsduur is deze maatregel effectief).
• Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
• Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [10]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.

Randvoorwaarden

De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.

Het verloop van het ongevalsscenario:

• De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gat grote en uitstroom snelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.

Herkenbaarheid van het scenario:

• Methylisocyanaat is een kleurloze, giftige vloeistof met een stekende geur die pas wordt waargenomen nadat de toxische dosis is overschreden.

Mate van bewustzijn van de gevaren:

• Weten dat er een ongeval is met een methylisocyanaatketelwagon
• Weten wat de gevaren zijn van methylisocyanaat
• Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk

Gesteldheid van personen:

• Fysieke gesteldheid
• Geestelijke gesteldheid

Aanwezige voorzieningen:

• Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
• Mogelijkheden om te schuilen

Brandweerzorg

Na het ontstaan van dit scenario komt de hulpverlening op gang. Bij de bestrijding van het incident ligt de nadruk op het redden, eerste hulp verlenen en transporteren van de slachtoffers naar het gewondennest. De inzet zal gericht zijn op het afschermen van de omgeving via het plaatsen van waterschermen. De plas laten verdampen heeft de voorkeur, omdat afdekken via schuim een grote milieu impact tot gevolg heeft. In onderstaande tabellen is beschreven welke processen op gang komen en welke aspecten relevant zijn.

De brandweerprocessen

Bron- en emissiebestrijding

• Bepalen van het bron- en effectgebied;
• Voorkomen van uitbreiding en beperken van effecten door middel van het afschermen van de omgeving;
• Stabiliseren van het incident en ontstane branden in de omgeving blussen;
• Waarschuwen bevolking. 

Redding

• Ontsmetten mens, dier, vaartuigen en infrastructuur

Ontsmetting

• Ontsmetten mens, dier en infrastructuur. 

Relevante aspecten

• Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen [11]
• Toegankelijkheid gebied. Voor kwetsbare omgeving tweezijdig toegankelijk. Iedere 100 m toegang tot spoor en toegang tot op maximaal 40 m benaderbaar [12].
• Repressieve voorbereiding  en snelle alarmering
• Opkomsttijd van de brandweer (zie opkomst/inzettijd).
• Passende (grootschalige) slagkracht brandweer (zie capaciteit).
• Effectieve (grootschalige) bluswatervoorziening voor eventuele afscherming (zie bluswatervoorzieningen)

Capaciteit [13]

Bij het bestrijden van een giftige wolk heeft de brandweer de mogelijkheid diverse specialistische eenheden in te zetten zoals onder andere een schuimbluseenheid, AGS en meetploeg.

• Een schuimbluseenheid of crashtender wordt ingezet ten behoeve van het afdekken van de vloeistofplas [14].
• Houd rekening met de inzet van specialistische eenheden zoals specialistische interventie eenheden (SIE)  voor incidentbestrijding gevaarlijke stoffen(IBGS), meetplanorganisatie en een basis ontsmettingseenheid(BOE) ten behoeve van de hulpverleners.
• Benodigde omvang slagkracht is afhankelijk van de omgeving en wordt bepaald via het commando ter plaatse (COPI) voor het brongebied of het Regionaal Operationeel Team (ROT) voor het effectgebied [15].
• Houdt rekening met de inzet van een of meerdere pelotons (4  tankautospuiten)  voor verlening van eerste hulp en transport van slachtoffers naar het gewondennest [16].

Opkomst/inzettijd [17]

Schematische weergave incident verloop bij grootschalige incidenten

Tabel opkomst/inzettijd

Bluswatervoorziening

• Het waterleidingnet met ondergrondse brandkranen (primaire bluswatervoorziening) heeft onvoldoende capaciteit.
• Voldoende openbare secundaire bluswatervoorziening  is noodzakelijk  ten behoeve van het afdekken van de plas met schuim en voor het verdunnen van de giftige wolk. De norm voor spoorincidenten met gevaarlijke stoffen is 6000 l/min binnen 15 minuten [19].

Indicatie bepaling capaciteit slachtoffers [20]

• In de hectische fase komt via burgerhulp de redding op gang van slachtoffers. De prioriteit zal uitgaan naar het redden en helpen vervoeren van slachtoffers naar het gewondennest van de ambulance.
• Noodzakelijke opschaling/bijstand wordt bepaald op basis van inschatting aantal slachtoffers.
• Een indicatiebepaling van het aantal personen op een specifieke locatie is mogelijk via het invoeren van de effectafstanden in Bag populatieservice.

Geneeskundige zorg

Relevante processen bij de geneeskundige hulpverlening

Spoedeisende Medische Hulpverlening [21]
(Op de T3-verzorglocatie wordt gebruik gemaakt van een slachtofferregistratieformulier (SRF). Leidraad GGB 2.1, maart 2023, p32)

• Triage; 
• Treatment; 
• Transport. 

Publieke gezondheidszorg

• Medische Milieu Kunde (MMK) 
  De beoordeling van en maatregelen tegen schadelijke invloeden op de gezondheid op korte, middellange en lange termijn door de GAGS. Handeling en/of behandelingsadvies 
• Geneeskundig Onderzoek na Rampen (GOR) 
  Onderzoek individueel, kan zowel lichamelijk als psychosociaa

Psychosociale Hulpverlening

• Signaleren getroffenen 
• Verwijzen getroffenen 
• Registreren getroffenen 
• Direct leveren van psychosociale hulp 

De geneeskundige hulpverlening start met het inrichten van een T1 en T2 gewondenverzamelplaats en een T3 verzorglocatie (triage) en behandelen van slachtoffers (treatment). De focus ligt bij het zo snel mogelijk transporteren van T1 en T2 slachtoffers naar ziekenhuizen en/of verwijzen naar de nevenketen (Huisarts, Rode Kruis). 

Aandachtspunt is voldoende ruimte voor het noodhulpteam (NHT) van het Rode Kruis en verkeerscirculatie (mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances) Na een incident verlenen omstanders hulp . Een deel van de slachtoffers komt als zelfverwijzer op de eerste hulp. Een ontsmettingsunit aan ” de poort” is bij gassen niet van belang.  
Relevante aspecten bij de effecten van vrijkomen van giftige stoffen zijn: aantal slachtoffers, doelgroep, type letsel en ontsmetting. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar. 

Relevante aspecten

• Operationele voorbereiding op het vervoer en behandelen van slachtoffers die in aanraking zijn gekomen met de gevaarlijke stof (of gas). 
• Bereikbaarheid van een potentieel effectgebied. 
• Mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances op de locatie. 
• Veilige werklocatie voor de hulpverleners en het NHT (vanaf code 30 T3 verzorglocatie) 
• Aantal slachtoffers, type slachtoffers en type letsel. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar. 
• Na een incident verlenen omstanders hulp . Een deel van de slachtoffers komt als zelfverwijzer op de eerste hulp. Een ontsmettingsunit aan ”de poort van het ziekenhuis” is bij gassen niet van belang ([..] CBRN protocol voor Ammoniakgas treed niet in werking: Protocol ontsmetting in ziekenhuizen). 
• Behandelingsadvies gewonnen uit beschikbare expertise zoals GAGS.

Aantal slachtoffers

Type slachtoffers

• Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken. Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan. Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan.
• Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzamen, zoals bijvoorbeeld zorginstellingen. 
• Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts. Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera.

Type letsel

• Methylisocyanaat werkt sterk irriterend op de slijmvliezen van ogen, neus en keel.
  Ook kunnen aandoeningen die het hele lichaam betreffen (systemische klachten) optreden. Via welk mechanisme de systemische effecten van methylisocyanaat ontstaan is onbekend. Mogelijk treden systemische effecten eerder op dan irritatieklachten.
• Klachten die het meest frequent zijn waargenomen onder blootgestelden zijn irritatie, hoesten, keelpijn, tranenvloed, benauwdheid, CZS effecten, misselijkheid, braken en spierzwakte. Overlijden kan plaatsvinden door het optreden van longoedeem of hartstilstand.
• Methylisocyanaat kan embryotoxiciteit (effect op de ongeboren vrucht) veroorzaken.
• Methylisocyanaat wordt beschouwd als een sensibiliserende stof. Dat wil zeggen dat eenmalige hoge blootstelling ervoor kan zorgen dat bij een volgende blootstelling het lichaam reageert met een allergische reactie. Dit kan al bij lage concentraties, de persoon is immers overgevoelig geworden voor deze stof.
• Effecten bij blootstelling van vloeistof aan de huid zijn irritatie, roodheid, pijn, brandwonden.  Stof kan door de huid opgenomen worden!
  Effecten bij blootstelling aan de ogen zijn irritatie, roodheid, pijn, slecht zien.

Optreden politie

De politie start met de processen

Afzetten en afschermen

• Afzetten effectgebied
• Creëren veilige werkomgeving voor hulpdiensten
• Ontruimen van het effectgebied of aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen.

Mobiliteit

• Indien nodig begeleidend transport overige hulpverleners als de verkeerssituatie daarom vraagt
• Opstellen mobiliteitsplan.
• Indien mogelijk informeren van bewoners en/of andere aanwezigen in het gebied.

Indien relevant

• Handhaven openbare orde
• Strafrechtelijke handhaving

Relevante aspecten bij het optreden van de politie

• De politie heeft geen beschermende kleding of ademlucht om op te kunnen treden en kunnen daarom niet opereren in blootgesteld gebied.
• Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied.
• Voldoende mensen en middelen om het effectgebied te kunnen evacueren en af te kunnen zetten.

Optreden gemeente (hulpverlening)

Mogelijke taken

• Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
• Voorlichting/communicatie over het ongeval
• Registreren van slachtoffers

Randvoorwaarden

• Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
• Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
• Operationeel voorlichting- en communicatieplan.

Kansbeperkend

Effect en gevolgbeperkend

Bevordering van de zelfredzaamheid

Bevordering van de hulpverlening

Tankwagen acrylnitril– giftige wolk 
De beheergroep heeft geen beeld en/of filmmateriaal gevonden van een giftige acrylnitril wolk door een ongeval bij  transport op het spoor. Suggesties kunnen gemaild worden naar info@nipv.nl