Status van de kaart: Actueel
Laatste update: 6 juli 2023
Algemene beschrijving

Een plas met giftige vloeistof ontstaat doordat de tank van de ketelwagen openscheurt na bijvoorbeeld een botsing. Hierdoor stroomt een groot deel van de fosfortrichloride in korte tijd uit. De fosfortrichloride verspreidt zich over het spoorbed, dampt uit en vormt een giftige wolk. De wolk verspreidt zich met de wind mee.
Effecten
Fosfortrichloride is een kleurloze, giftige vloeistof met een scherpe geur. De stof is zeer giftig bij huidcontact en inademing. Hierdoor kunnen personen in de omgeving slachtoffer worden. De omvang van de giftige wolk is afhankelijk van de inrichting van de omgeving en de weersomstandigheden.
Parameters effectberekening
Modelleringssoftware | Gexcon Effects 12.1.0: Pool evaporation; Neutral gas dispersion: toxic dose. |
Uitgangspunten | |
Stofnaam | Fosfortrichloride |
Stofcategorie | LT2 |
Volume | 80 m3 [1] |
Vullingsgraad | 90 % |
Vrijgekomen massa | 115.000 kg [2] |
Type breuk | Instantaan falen |
Plasoppervlakte | 600 m2 [3] |
Systeemdruk | Atmosferisch |
Temperatuur in de tank | 9 °C |
Omgevingstemperatuur | 9 °C |
Zonnestraling | 250 W/m2 [4] |
Weerstabiliteitsklasse | D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s) F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s) |
Resultaten: | |
Representatief verdampingsdebiet | 2.15 kg/s bij D5; 0,9 kg/s bij F1,5 |
Representatieve verdampingstijd | 30 minuten (totaal verdampte massa is 1600 kg) |
Effectsfile
Download hier de effectsfile
Een “Free viewing demo” waarmee deze file kan worden ingezien is te downloaden via https://www.gexcon.com/software/effects/. Met deze gratis demo is de berekening in effects met bijbehorende grafieken in te zien en beter af te lezen. Wilt u zelf gaan rekenen met de parameters uit de berekening met effects dan heeft u een licentie en aanvullende software van Gexcon nodig.
Kans van optreden
De kans op een giftige wolk fosfortrichloride na een ongeval met een ketelwagen wordt bepaalt door de kans op een ongeval, de kans op een grote uitstroom en de correctie voor toxische stoffen. Deze kans wordt per ketelwagen, per jaar, per wagenkilometer geschat op [5]:
N basis | N grote uitstroom | N toxisch | N scenario | ||
Baanvaksnelheid <40 kmh | Zonder wissels | 1.4 x 10ˉ⁸ | 0,032 | 0,1 | = 0,45 x 10ˉ¹⁰ |
Met wissels | 4.7 x 10ˉ⁸ | 0,032 | 0,1 | = 1,5 x 10ˉ¹⁰ | |
Baanvaksnelheid >40 kmh | Zonder wissels | 2.8 x 10ˉ⁸ | 0,22 | 0,1 | = 6,2 x 10ˉ¹⁰ |
Met wissels | 6.1 x 10ˉ⁸ | 0,22 | 0,1 | = 13 x 10ˉ¹⁰ |
Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:
- Baanvaksnelheid verlagen;
- Inrichting van het spoor optimaliseren (bijvoorbeeld door het beperken van wissels);
- Het aantal transportbewegingen verminderen.
Effecten
Fosfortrichloride is een kleurloze, giftige vloeistof met een scherpe geur. De stof is zeer giftig bij huidcontact en inademing. In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3). Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Dit is uitgewerkt voor drie ringen. In de eerste ring overlijdt meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden vanaf de rand van de plas voor deze ringen staan in de tabel. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [6]. De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [7]:
- Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
- Verstedelijkt landelijk gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
- Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).
De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.
Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5
D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | Slachtoffers buiten (%) | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) | † | T1 | T2 | T3 | ||||
1e ring | 0-20 | 0-45 | 0-80 | 95-100 | 0-5 | 0-5 | ||||
Grens 1e ring: 95% letaal | 20 | 45 | 80 | 95 | 0-5 | 0-5 | ||||
2e ring | 20-75 | 45-120 | 80-160 | 50-95 | 0-50 | 0-50 | ||||
Grens 2e ring: 50% letaal | 75 | 120 | 160 | 50 | 0-50 | 0-50 | ||||
3e ring | 75-170 | 120-220 | 160-280 | 5 - 50 | niet bepaald | |||||
Grens 3e ring: 5% letaal | 170 | 220 | 280 | 5 |
Tabel interventiewaarden voor weertype D5
D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied</span |
|||
---|---|---|---|---|---|---|
Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) |
||||
Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten Concentratie 40 mg/m3 | 940 | 1100 | 1300 | |||
Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur Concentratie 32 mg/m3 | 1080 | 1270 | 1480 | |||
Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten Concentratie 14 mg/m3 | 1830 | 2100 | 2400 | |||
Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur Concentratie 11 mg/m3 | 2130 | 2440 | 2780 | |||
Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten Concentratie 1.9 mg/m3 | 6400 | 7100 | 7900 | |||
Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur Concentratie 1.9 mg/m3 | 6400 | 7100 | 7900 |
Contouren giftige wolk Fosfortrichloride voor weertype D5

Grafiek letaliteit vs. afstand fosfortrichloride Weertype D5

Omstandigheden bij andere weertypen
Zelfredzaamheid en handelingsperspectief
Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.

Mogelijk handelingsperspectief [8]
Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen [9]. Snel reageren is bevorderlijk.
- Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek om door te ademen vermindert de blootstelling).
- Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
- Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [10]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.
Randvoorwaarden
De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Het verloop van het ongevalsscenario:
- De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gat grote en uitstroom snelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.
Herkenbaarheid van het scenario:
- Fosfortrichloride is een kleurloze, giftige vloeistof met een scherpe geur. De geur zal een alarmerend effect hebben.
Mate van bewustzijn van de gevaren:
- Weten dat er een ongeval is met een fosfortrichlorideketelwagon
- Weten wat de gevaren zijn van fosfortrichloride
- Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk
Gesteldheid van personen:
- Fysieke gesteldheid
- Geestelijke gesteldheid
Aanwezige voorzieningen:
- Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
- Mogelijkheden om te schuilen
Optreden multidisciplinaire hulpverlening
Brandweerzorg
Na het ontstaan van dit scenario komt de hulpverlening op gang.
Het grootste deel van de vrijgekomen vloeistof is na 30 minuten nog aanwezig en/of reageert met water (ook uit schuim) tot fosforig zuur en waterstofchloride met een zeer grote impact op milieu en omgeving. De omgeving kan worden afgeschermd via het plaatsen van waterschermen om de ontstane gassen te verdunnen. Een voorkeursoptie voor bestrijding van dit incident is via het neutraliseren met bicarbonaat (baking soda). Schuimen verdient niet de voorkeur in verband met reactie met water en extra milieuimpact.
In onderstaande tabellen is beschreven welke processen op gang komen en welke aspecten relevant zijn.
Relevante brandweerprocessen
Bron- en emissiebestrijding
- Bepalen van het bron- en effectgebied;
- Voorkomen van uitbreiding en beperken van effecten door
middel van het afschermen van de omgeving; - Stabiliseren van het incident;
- Waarschuwen bevolking.
Redding
- Redden en verlenen van eerste hulp aan slachtoffers (zie slachtoffers).
Ontsmetting
- Ontsmetten mens, dier en infrastructuur
Relevante aspecten zijn
- Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen [11]
- Toegankelijkheid gebied. Voor kwetsbare omgeving tweezijdig toegankelijk. Iedere 100 m toegang tot spoor en toegang tot op maximaal 40 m benaderbaar. [12]
- Repressieve voorbereiding en snelle alarmering
- Opkomsttijd van de brandweer (zie opkomst/inzettijd).
- Passende (grootschalige) slagkracht brandweer (zie capaciteit).
- Effectieve (grootschalige) bluswatervoorziening voor eventuele afscherming (zie bluswatervoorzieningen)
Capaciteit [13]
Bij het bestrijden van een giftige wolk heeft de brandweer de mogelijkheid diverse specialistische eenheden in te zetten zoals een schuimbluseenheid, AGS en meetploeg.
- Houd rekening met de inzet van specialistische eenheden zoals specialistische interventie eenheden (SIE) voor incidentbestrijding gevaarlijke stoffen(IBGS), meetplanorganisatie en een basis ontsmettingseenheid(BOE) ten behoeve van de hulpverleners.
- Benodigde omvang slagkracht is afhankelijk van de omgeving en wordt bepaald via het commando ter plaatse (COPI) voor het brongebied of het Regionaal Operationeel Team (ROT) voor het effectgebied. [14]
- Houdt rekening met de inzet van een of meerdere pelotons (4 tankautospuiten) voor verlening van eerste hulp en transport van slachtoffers naar het gewondennest. [15]
Opkomst/inzettijd [16]

30 minuten | · Norm opkomsttijd eerste peloton. De start van de hulpverlening van 1-4 tankautospuiten wordt vastgesteld via het dekkingsplan [17] · Norm opkomsttijd specialistische inzetbare eenheid (SIE) · Norm opkomsttijd basis ontsmettingseenheid (BOE) · Norm opkomst eerste twee meetploegen (VE) |
45 minuten | · Beschikbaarheid aanvullend tweede peloton met een richttijd van 8 uur inzettijd |
60 minuten | · Inzettijd aanvullende grootschalige watervoorziening. · Norm opkomsttijd derde en vierde meetploeg(VE) |
Bluswatervoorziening
- Het waterleidingnet met ondergrondse brandkranen (primaire bluswatervoorziening) heeft onvoldoende capaciteit.
- Voldoende openbare secundaire bluswatervoorziening is noodzakelijk ten behoeve van het afdekken van de plas met schuim en voor het verdunnen van de giftige wolk. De norm voor spoorincidenten met gevaarlijke stoffen is binnen 6000 l/min. binnen 15 minuten voor ten minste 4 uur. [18]
Indicatie bepaling capaciteit slachtoffers [19]
- In de hectische fase komt via burgerhulp de redding op gang van slachtoffers. De prioriteit zal uitgaan naar het redden en helpen vervoeren van slachtoffers naar het gewondennest van de ambulance.
- Noodzakelijke opschaling/bijstand wordt bepaald op basis van inschatting aantal slachtoffers.
- Een indicatiebepaling van het aantal personen op een specifieke locatie is mogelijk via het invoeren van de effectafstanden in Bag populatieservice
Geneeskundige zorg
De geneeskundige hulpverlening start met de processen
Spoedeisende Medische Hulpverlening: [20]
- Triage
- Inrichten van een gewondennest en behandelen van slachtoffers;
- Vervoeren/Verwijzen naar ziekenhuizen.
Publieke gezondheidszorg
- De beoordeling van en maatregelen tegen schadelijke invloeden op de gezondheid via (drink)water (gebiedsafhankelijk).
- Onderzoek individueel
Psychosociale hulpverlening
- Signaleren getroffenen
- Verwijzen getroffenen
Relevante aspecten zijn
- Operationele voorbereiding op het vervoer en behandelen van slachtoffers die in aanraking zijn gekomen met fosfortrichloride.
- Mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances op de locatie.
- Veilige werklocatie voor de GHOR.
- Aantal slachtoffers, type slachtoffers en type letsel. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Aantal slachtoffers
<10 | In beginsel zijn voldoende middelen op de ambulances aanwezig. Voor specialistische hulpverlening aan kinderen zijn minder hulpmiddelen aanwezig waardoor middelen snel zijn uitgeput. |
> 10 | Leidraad GGB treedt in werking. [21] |
> 250 | De grens wordt bereikt van het aantal slachtoffers dat kan worden vervoerd [22] |
Type slachtoffers
- Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken.
- Wees alert op slachtoffers met bestaande longklachten.
- Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan. [23]
- Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzame personen (zorginstellingen).
- Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts. [24]
Type letsel
- Fostortrichloride is irriterend voor de ogen, huid en de luchtwegen.
- Primaire effecten zijn irritatie en schade aan de luchtwegen.
- Blootstelling aan fosfortrichloride kan longoedeem en chemische longontsteking veroorzaken. De verschijnselen hiervan kunnen vertraagd optreden en versterkt worden door lichamelijke inspanning.
- Effecten bij blootstelling aan vloeistof:
- Huidcontact: bijtend, roodheid, pijn, ernstige brandwonden
- Oogcontact: bijtend, roodheid, pijn, slecht zien
Optreden politie
De politie start met de processen
Afzetten en afschermen
- Afzetten effectgebied
- Creëren veilige werkomgeving voor hulpdiensten
- Ontruimen van het effectgebied of aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen.
Mobiliteit
- Indien nodig begeleidend transport overige hulpverleners als de verkeerssituatie daarom vraagt
- Opstellen mobiliteitsplan.
- Indien mogelijk informeren van bewoners en/of andere aanwezigen in het gebied.
Indien relevant
- Handhaven openbare orde
- Strafrechtelijke handhaving
Relevante aspecten bij het optreden van de politie
- De politie heeft geen beschermende kleding of ademlucht om op te kunnen treden en kunnen daarom niet opereren in blootgesteld gebied.
- Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied.
- Voldoende mensen en middelen om het effectgebied te kunnen evacueren en af te kunnen zetten.
Optreden gemeente (Hulpverlening)
Mogelijke taken
Gemeente
- Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Voorlichting/communicatie over het ongeval
- Registreren van slachtoffers
Randvoorwaarden
Gemeente
- Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
- Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Operationeel voorlichting- en communicatieplan
Maatregelen
Kans
Maatregel | Werking van de maatregel |
Wegnemen van de risicobron | Het wegnemen van de risicobron zorgt ervoor dat het scenario niet meer kan plaatsvinden. |
Begrenzen van de doorzet | Minder vervoersbewegingen betekent een vermindering van het aantal keer dat het scenario zich voor kan doen en dus neemt de kans op het scenario af. |
Effect en gevolg
Maatregel | Werking van de maatregel |
Afstand houden tot activiteit met gevaarlijke stoffen | Dicht bij de plaats van het scenario zijn de effecten het meest merkbaar. De warmtestraling neemt af naarmate de afstand toeneemt. |
Venstertijden | Door gebruik te maken van venstertijden voor het verladen worden de risicovolle en kwetsbare activiteiten gescheiden. |
Obstakels toevoegen | Er kan geprobeerd worden om met obstakels de verspreiding van een gifwolk te vertragen of zodanig turbulentie te creëren dat de gifwolk mengt met de omringende lucht. |
Rekening houden met windrichting | De overheersende windrichting in Nederland is uit het zuidwesten. Door kwetsbare functies niet in de overheersende windrichting vanaf de risicobron te plaatsen, kunnen slachtoffer mogelijk voorkomen worden. |
Zelfredzaamheid
Maatregel | Werking van de maatregel |
Duidelijke vluchtroutes aanbrengen | Door duidelijke vluchtroutes aan te brengen kunnen mensen het gebied gemakkelijker verlaten. |
De (bedrijfs)noodplannen oefenen op een gifwolk | Door te oefenen met het gifwolkscenario in de (bedrijfs)noodplannen weten de werknemers wat ze moeten doen in het geval van een echte calamiteit. |
Risicocommunicatie | Door te communiceren over de mogelijke scenario’s in een gebied en het beste handelingsperspectief worden mensen zich meer bewust van wat ze moeten doen bij het scenario. |
Onderhouden schuilplaatsen en vluchtwegen | Onderhoud van schuilplaatsen en vluchtwegen is belangrijk, zodat ten alle tijden van een ongeval de schuil- en vluchtmogelijkheden bereikbaar en inzetbaar zijn. |
Afschakelbare centrale ventilatie | Door de ventilatie zo snel mogelijk af te schakelen kan worden voorkomen dat de giftige wolk in gebouwen komt. |
Hulpverlening
Maatregel | Werking van de maatregel |
Waarschuwingsmiddelen | Voor een snelle en effectieve waarschuwing tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen is het van belang dat een waarschuwingssysteem de mensen in het effectgebied kan bereiken. |
Werkende communicatiemiddelen | Tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen vindt veel van de communicatie plaatst via radio, internet en telefoon. Het is hierbij van belang dat zendmasten op afstand van de activiteiten met gevaarlijke stoffen staan, zodat deze ook tijdens een ongeval werken. |
Afstemming hulpdiensten | Het handelingsperspectief dat aan mensen wordt geboden ten tijden van een ongeval met gevaarlijke stoffen moet worden afgestemd met de inzet van hulpdiensten, zodat de inzet van de hulpdiensten kan aansluiten bij dit handelingsperspectief. |
Voorbeeld
Tankwagen fosfortrichloride– giftige wolk
De beheergroep heeft geen beeld en/of filmmateriaal gevonden van een giftige fosfortrichloride wolk door een ongeval bij transport op het spoor. Suggesties kunnen gemaild worden naar info@nipv.nl
Voetnoten
- In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
- In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
- In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
- Handleiding risicoberekingen Bevi versie 3 blz. 46
- HART versie 1.1 hoofdstuk 9.4., 1 april 2015
- Interventiewaarden worden door de hulpverleningsdiensten gebruikt om te bepalen of de bevolking moet worden gewaarschuwd interventiewaarden
- In Effects respectievelijk: city centre, cultivated land en open flat terrain
- TNO 2015, rapport Bevorderen zelfredzaamheid spoorzone Moerdijk p. 56
- Het handelingsperspectief is afhankelijk van de weerscondities en het scenario. Een instantaan vrijkomende gaswolk zal eerder langsgewaaid zijn dan een langzaam vrijkomende vloeistof (plasverdamping). En hoe harder het waait hoe sneller het ergens (binnen) is voordat de ventilatie afgesloten is.
- Bij verdiepingen met een aansluiting op een schuin dak zijn vaker kieren waardoor buitenlucht naar binnen kan lekken
- Goed werkend internet en mobiele telefonie, buurtalarmeringssysteem ten behoeve van zelfredzaamheid, risico communicatieplan toxische wolk
- Bovenwindse aanrijroute. Vluchtroute scheiden van route voor hulpdiensten, vluchtroute van de risicobron af Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019Hoofdstuk 4.6.8 p60,61
- Verlies van capaciteit, die nodig voor gelijktijdige redding of eerste hulp aan slachtoffers is buiten beschouwing gelaten, doordat deze situationeel is.
- De organisatie van de inzet van slagkracht is regionaal afhankelijk
- Uitgangspunt: in het effectgebied worden brandweervoertuigen(met ademlucht) ingezet op transport van de slachtoffers buiten naar het gewondennest en op nacontrole van woningen.
- Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
- Norm inzetbaarheid eerste basispeloton (alle 4 tankautospuiten) is 30 minuten doorontwikkeling Grootschalig Brandweeroptreden p20
- Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019bijlage 3
- Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
- De Nederlandse slachtofferregistratiekaart p.3. oktober 2006
- Leidraad GGB p.12 december 2015
- Leidraad GGB p.10 december 2015
- Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan
- Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera.