Status van de kaart: Actueel

Laatste update: 24 augustus 2021

Algemene beschrijving

Door een ongeval op het spoor breekt bij een ketelwagen gevuld met zwaveldioxide de aansluiting van de afsluiter af. Er ontstaat een gat waardoor in korte tijd een groot deel van de zwaveldioxide vrijkomt. Van alle vrijgekomen zwaveldioxide verdampt een deel direct. Ook zal een deel uitregenen waardoor een plas ontstaat.

Effecten 

Er ontstaat een giftige wolk die zich snel met de wind mee verspreidt. Zwaveldioxide is zwaarder dan lucht, een kleurloos gas en werkt reeds in lage concentraties vrij sterk irriterend op de longen. Hierdoor kunnen personen in de omgeving slachtoffer worden. De omvang van de giftige wolk is afhankelijk van de inrichting van de omgeving en de weersomstandigheden.

Parameters effectberekening

Aanvraag effectsfile

U kunt de effectsfile aanvragen via onderstaand formulier. Een “Free viewing demo” waarmee deze file kan worden ingezien is te downloaden via https://www.gexcon.com/software/effects/. Met deze gratis demo is de berekening in effects met bijbehorende grafieken in te zien en beter af te lezen. Wilt u zelf gaan rekenen met de parameters uit de berekening met effects dan heeft u een licentie en aanvullende software van Gexcon nodig.

Hidden

Pagina waarop dit formulier is ingevuld:

Naam(Vereist)

Voornaam Achternaam

E-mailadres(Vereist)

Welk effectsfile wil je ontvangen?(Vereist)

Typ de code(Vereist)

Name

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Kans van optreden

De kans op een giftige wolk zwaveldioxide na een ongeval met een ketelwagen wordt bepaalt door de kans op een ongeval en de kans op een continue uitstroom.  Deze kans wordt per ketelwagen, per jaar, per wagenkilometer geschat op [3]:

Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:

• Het aantal transportbewegingen verminderen;
• Spoorinrichting optimaliseren (bijvoorbeeld door het beperken van wissels e.d.);
• Toegestane rijsnelheid verlagen.

Effecten

Het effect van een wolk zwaveldioxide is vergiftiging. De omvang van de giftige wolk is afhankelijk van de inrichting van de omgeving en de weersomstandigheden. 

Zwaveldioxide is een kleurloos, giftig gas met een uitgesproken prikkelende geur. Het tast de slijmvliezen en de ademhalingsorganen aan en irriteert zeer sterk de ogen. Inademing van zwaveldioxide kan leiden tot onherstelbare schade aan de longen. Bij inademing van hoge concentraties treedt verlamming van de ademhaling op en al snel verstikking. Dit beperkt de mogelijkheden om te vluchten uit een gebied waar aanwezigen worden blootgesteld aan zwaveldioxide.

In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3). Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Dit is uitgewerkt voor drie ringen. In de eerste ring overlijd meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden van de giftige wolk voor deze ringen staan in de tabel. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [4].

De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [5]:

• Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
• Verstedelijkt landelijk gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
• Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).

De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.

Weertype D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s)

Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5

Tabel interventiewaarden voor weertype D5

Contouren giftige wolk zwaveldioxide voor weertype D5

Grafiek letaliteit vs afstand zwaveldioxide voor weertype D5

Zelfredzaamheid en handelingsperspectief

Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.

Mogelijk handelingsperspectief [6]

Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen [7]. Snel reageren is bevorderlijk. 

• Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek om door te ademen vermindert de blootstelling).
• Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
• Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [8]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.

Randvoorwaarden

De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.

Het verloop van het ongevalsscenario:

• De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gatgrootte en uitstroomsnelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.

Herkenbaarheid van het scenario:

• Zwaveldioxide is een kleurloos, giftig gas met een uitgesproken prikkelende geur. De geur zal een alarmerend effect hebben.

Mate van bewustzijn van de gevaren:

• Weten dat er een ongeval is met een zwaveldioxide ketelwagon
• Weten wat de gevaren zijn van zwaveldioxide [9]
• Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk

Gesteldheid van personen:

• Fysieke gesteldheid
• Geestelijke gesteldheid

Aanwezige voorzieningen:

• Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
• Mogelijkheden om te schuilen

Optreden multidisciplinaire hulpverlening

Brandweerzorg

Na het ontstaan van dit scenario komt de hulpverlening op gang. Bij de bestrijding van het incident ligt de nadruk op het redden, eerste hulp verlenen en transporteren van de slachtoffers naar het gewondennest. De inzet zal gericht zijn op het afschermen van de omgeving via het plaatsen van waterschermen. De plas moet verdampen omdat afdekken via schuim een grote milieu impact tot gevolg heeft. Naast schuim zal ook de reactie van zwaveldioxide met water onder vorming van zwavelig zuur bepalend zijn voor de milieu impact.
In onderstaande tabellen is beschreven welke processen op gang komen en welke aspecten relevant zijn.

Relevante brandweerprocessen

• Bron- en emissiebestrijding: 
  – Bepalen van het bron- en effectgebied;
  – Voorkomen van uitbreiding en beperken van effecten door
     middel van het afschermen van de omgeving [10];
  – Stabiliseren van het incident.
  – Waarschuwen bevolking. 
• Redding:
  – Redden en verlenen van eerste hulp aan slachtoffers (zie slachtoffers).

Relevante aspecten

• Repressieve voorbereiding.
• Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen [11
• Bovenwindse toegankelijkheid gebied. Voor kwetsbare omgeving tweezijdig toegankelijk. Iedere 100 m toegang tot spoor en toegang tot op maximaal 40 m benaderbaar [12].
• Passende(grootschalige) slagkracht brandweer (zie capaciteit).
• Veilig inzetten van brandweereenheden in het benedenwindse gebied
• Opkomsttijd van de brandweer (zie opkomst/inzettijd) .
• Effectieve (grootschalige)bluswatervoorziening (zie bluswatervoorzieningen)

Capaciteit [13]

• Alle slagkracht wordt ingezet in effectgebied ten behoeve van de slachtoffers.
• Benodigde omvang slagkracht is afhankelijk van de omgeving en wordt bepaald via het commando ter plaatse (COPI) of het Regionaal Operationeel Team (ROT) [14]. Bij dit incident is uitgegaan van verstedelijkt gebied. 
• Houdt rekening met de inzet van meerdere pelotons (4  tankautospuiten)  voor verlening van eerste hulp en transport van slachtoffers naar het gewondennest [15].
• Houdt rekening met de inzet van specialistische eenheden zoals de meetplan organisatie en een basis ontsmettingseenheid(BOE) ten behoeve van de hulpverleners.

Opkomst/inzettijd [16]

Bluswatervoorziening

• In geval van een kleiner lek kan incidentbestrijding worden gericht op het dichten van het lek met gaspakken en afschermen met waterschermen via verdunnen/ opwervelen zwaveldioxidewolk [18].
• Voldoende openbare bluswatervoorziening  is noodzakelijk. De norm voor spoorincidenten met gevaarlijke stoffen is 6000 l/min. binnen 15  minuten voor ten minste 4 uur [19].

Indicatie bepaling capaciteit slachtoffers [20]

• In de hectische fase komt via burgerhulp de redding op gang van slachtoffers. De prioriteit zal uitgaan naar het redden en helpen vervoeren van slachtoffers naar het gewondennest van de ambulance.
• Noodzakelijke opschaling/bijstand wordt bepaald op basis van inschatting aantal slachtoffers.
• Een indicatiebepaling van het aantal personen op een specifieke locatie is mogelijk via het invoeren van de effectafstanden in Bag populatieservice

Geneeskundige zorg

De geneeskundige hulpverlening start met de processen

• Spoedeisende Medische Hulpverlening [21]:
  – Triage;
  – Inrichten van een gewondennest en behandelen van slachtoffers;
  – Vervoeren/Verwijzen naar ziekenhuizen.
• Publieke gezondheidszorg:
  – De beoordeling van en maatregelen tegen schadelijke invloeden op de gezondheid via (drink)water (gebiedsafhankelijk).
  – Onderzoek individueel
• Psychosociale Hulpverlening:
  – Signaleren getroffenen
  – Verwijzen getroffenen

Relevante aspecten zijn

• Operationele voorbereiding op het vervoer en behandelen van slachtoffers die in aanraking zijn gekomen met zwaveldioxide(gas).
• Mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances op de locatie.
• Veilige werklocatie voor de GHOR.
• Aantal slachtoffers, type slachtoffers en type letsel. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
• Na een incident verlenen omstanders hulp . Een deel van de slachtoffers komt als zelfverwijzer op de eerste hulp. Een ontsmettingsunit aan ” de poort van het ziekenhuis” is bij gassen niet van belang [22].

Aantal slachtoffers

Type slachtoffers

• Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken. Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan [25].
• Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzame personen (zorginstellingen) en personen met astma of gevoelige luchtwegen waar al bij lage concentraties last van ademnood kan optreden..
• Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts [26].

Type letsel

• Zwaveldioxide werkt irriterend op de ogen en luchtwegen. Bij een betrekkelijk geringe blootstelling bestaan de verschijnselen vooral uit tranende ogen, neusirritatie, keelpijn, hoesten, een brandend gevoel achter het borstbeen en pijn bij doorzuchten.
• De effecten treden snel (binnen enkele minuten) op. Bij langere blootstellingsduur (enkele tot meerdere uren) lijkt de duur van de blootstelling minder invloed te hebben op de bronchiale effecten of nemen deze effecten zelfs af.
• Bij blootstelling aan zeer hoge concentraties kan oedeem in keel optreden met mogelijk dreiging tot verstikking tot gevolg.
• Effecten bij blootstelling aan vloeistof: in contact met de huid ontstaat bevriezingsletsel. Contact met de ogen geeft branderigheid, roodheid, bevriezingsletsel tot oogbindvliesontsteking.
  Op basis van de klachten kan de GAGS snel een inschatting maken van de ernst van de blootstelling.
• Extra aandacht bij de operationele voorbereiding is noodzakelijk bij verhoogde kans op slachtoffers uit de groep van ouderen en kinderen. Bij astmatici en personen met gevoelige luchtwegen kan al bij lage concentraties ademnood optreden.

Optreden politie

De politie start met de processen

• Afzetten en afschermen
  – Afzetten effectgebied
  – Creëren veilige werkomgeving voor hulpdiensten
  – Ontruimen van het effectgebied of aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen.
• Mobiliteit
  – Indien nodig begeleidend transport overige hulpverleners als de verkeerssituatie daarom vraagt
  – Opstellen mobiliteitsplan.
  – Indien mogelijk informeren van bewoners en/of andere aanwezigen in het gebied.
• Indien relevant
  – Handhaven openbare orde
  – Strafrechtelijke handhaving

Relevante aspecten bij het optreden van de politie

• De politie heeft geen beschermende kleding of ademlucht om op te kunnen treden en kunnen daarom niet opereren in blootgesteld gebied.
• Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied.
• Voldoende mensen en middelen om het effectgebied te kunnen evacueren en af te kunnen zetten.

Optreden gemeente (Hulpverlening)

Mogelijke taken

• Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
• Voorlichting/communicatie over het ongeval
• Registreren van slachtoffers

Randvoorwaarden

• Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
• Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
• Operationeel voorlichting- en communicatieplan.

Maatregelen

Kansbeperkend

Effect en gevolgbeperkend

Bevordering van de zelfredzaamheid

Bevordering van de hulpverlening

Voorbeeld

De beheergroep heeft geen beeld en/of filmmateriaal gevonden van een instantane explosie bij een waterstof tube trailer. Suggesties kunnen gemaild worden naar info@scenarioboekev.nl

Documentatie

1. De effectieve gatdiameter uit de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
2. Bij D5 wordt naast de 5 kg/s aerosol nog 7.2 kg/s verdampt, bij F1.5 is dit een additionele 4.5 kg/s.
3. HART versie 1.1 hoofdstuk 9.4., 1 april 2015
4. Interventiewaarden worden door de hulpverleningsdiensten gebruikt om te bepalen of de bevolking moet worden gewaarschuwd interventiewaarden
5. In Effects respectievelijk: city centre, cultivated land en open flat terrain
6. TNO 2015, rapport Bevorderen zelfredzaamheid spoorzone Moerdijk p. 56
7. Het handelingsperspectief is afhankelijk van de weerscondities en het scenario. Een instantaan vrijkomende gaswolk zal eerder langsgewaaid zijn dan een langzaam vrijkomende vloeistof (plasverdamping). En hoe harder het waait hoe sneller het ergens (binnen) is voordat de ventilatie afgesloten is.
8. Bij verdiepingen met een aansluiting op een schuin dak zijn vaker kieren waardoor buitenlucht naar binnen kan lekken
9. Risicokaart; informatie over zwaveldioxide
10. Afschermen met waterschermen is mogelijk indien sprake is van een scenario met continu lekkage en via een inzet met gaspakken de lekkage wel kan worden gedicht
11. goed werkend internet en mobiele telefonie, buurtalarmeringssysteem ten behoeve van zelfredzaamheid, risico communicatieplan toxische wolk
12. Bovenwindse aanrijroute. Vluchtroute scheiden van route voor hulpdiensten, vluchtroute van de risicobron af Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019Hoofdstuk 4.6.8 p60,61
13. Verlies van capaciteit, die nodig voor gelijktijdige redding of eerste hulp aan slachtoffers is buitenbeschouwing gelaten, doordat deze situationeel is.
14. De organisatie van de inzet slagkracht is regionaal afhankelijk
15. Uitgangspunt: in het incidentgebied zullen brandweervoertuigen worden ingezet waar met ademlucht slachtoffers buiten worden vervoerd. Ook zal nacontrole van woningen plaatsvinden.
16. Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
17. Norm inzetbaarheid eerste basispeloton (alle 4 tankautospuiten) is 30 minuten doorontwikkeling Grootschalig Brandweeroptreden p20
18. de benodigde capaciteit is 6000 l/min voor 3 tankautospuiten 3x2000l/min.(Peloton Grootschalige watervoorziening: Capaciteit: 2×4000 l/min over 1 km of 2 x 2000l/min over 2,5 km. Afstand locatie tot geschikte waterwinplaats en slangenweg bepaalt de inzettijd>1,5 uur.)
19. Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019bijlage 3
20. Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
21. De Nederlandse slachtofferregistratiekaart p.3. oktober 2006
22. CBRN protocol voor Ammoniakgas treed niet in werking: Protocol ontsmetting in ziekenhuizen.
23. Leidraad GGB p.12 december 2015
24. Leidraad GGB p.10 december 2015
25. Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan
26. Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera.