Ketelwagen Acrylnitril – Giftige Wolk

Deze scenariokaart geeft een ongeval met gevaarlijke stoffen weer. In de kaart vindt u informatie over wat er kan gebeuren en wat je kunt doen om het te voorkomen, beperken en bestrijden. Deze informatie kan gebruikt worden bij advisering over ruimtelijke ontwikkelingen.

Bij het gebruik van de kaart is belangrijk in acht te nemen dat het slechts een voorbeeldscenario is. Het daadwerkelijke verloop van het scenario is altijd afhankelijk van situatiespecifieke omstandigheden.

Status van de kaart: Actueel

Laatste update: 4 juli 2023


Algemene beschrijving


Ketelwagen Acrylnitril – Giftige wolk op het spoor

Een giftige plas ontstaat doordat de tank van de ketelwagen openscheurt na bijvoorbeeld een botsing. Hierdoor stroomt een groot deel van de acrylnitril in korte tijd uit. De acrylnitril verspreidt zich over het spoorbed, dampt uit en vormt een giftige wolk. De wolk verspreidt zich met de wind mee. Acrylnitril is zeer licht ontvlambaar. Wanneer de plas ontsteekt kan het scenario plasbrand optreden. Het scenario plasbrand bij spoor transport acrylnitril is hier beschreven.

Effecten 

Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende doch prikkelende geur. De stof is zeer giftig bij huidcontact en inademing.


Parameters effectberekening


ModelleringssoftwareGexcon Effects 12.0.1: Pool evaporation; Neutral gas dispersion: toxic dose.
Uitgangspunten
StofnaamAcrylnitril
StofcategorieLT1
Volume80 m³ [1]
Vullingsgraad93%
Vrijgekomen massa60.000 kg [2]
Type breukInstantaan falen
Plasoppervlakte600 m² [3]
SysteemdrukAtmosferisch 
Temperatuur in de tank9 °C
Omgevingstemperatuur9 °C
Zonnestraling250 W/m² [4]
WeerstabiliteitsklasseD5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s) F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s)
Resultaten:
Representatief verdampingsdebiet0.75 kg/s bij D5 0,31 kg/s bij F1,5
Representatieve verdampingstijd30 minuten
Parameters effectberekening

Een “Free viewing demo” waarmee deze file kan worden ingezien is te downloaden via https://www.gexcon.com/software/effects/. Met deze gratis demo is de berekening in effects met bijbehorende grafieken in te zien en beter af te lezen. Wilt u zelf gaan rekenen met de parameters uit de berekening met effects dan heeft u een licentie en aanvullende software van Gexcon nodig.


Kans van optreden


De kans op een giftige wolk acrylnitril na een ongeval met een ketelwagen wordt bepaalt door de kans op een ongeval, de kans op een grote uitstroom en de correctie voor toxische stoffen.  Deze kans wordt per ketelwagen, per jaar, per wagenkilometer geschat op [5]:

 N basisN grote uitstroomN toxischscenario
Baanvaksnelheid <40 kmhZonder wissels1.4 x 10ˉ⁸0.0320.1= 4.5 x 10ˉ¹¹
Met wissels4.7 x 10ˉ⁸0.0320.1= 1.5 x 10ˉ¹⁰
Baanvaksnelheid >40 kmhZonder wissels2.8 x 10ˉ⁸0.220.1= 6.2 x 10ˉ¹⁰
Met wissels6.1 x 10ˉ⁸0.220.1= 1.3 x 10ˉ
Kans van optreden

Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:

  • Baanvaksnelheid verlagen;
  • Inrichting van het spoor optimaliseren (bijvoorbeeld door het beperken van wissels);
  • Het aantal transportbewegingen verminderen.

Effecten


Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende, prikkelende geur. De stof is zeer giftig bij huidcontact en inademing. In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3).  Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Dit is uitgewerkt voor drie ringen. In de eerste ring overlijd meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden vanaf de rand van de plas voor deze ringen staan in de tabel. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [6]. De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [7]:

  • Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
  • Verstedelijkt landelijk gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
  • Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).

De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.


Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5

D5Stedelijk
gebied
Verstedelijkt
gebied
Landelijk
gebied
Slachtoffers buiten (%)
Lengte
(meter)
Lengte
(meter)
Lengte
(meter)
T1T2T3
1e ring 95% letaal wordt niet bereikt bij dit incident
Grens 1e ring:
95% letaal
2e ring50% letaal wordt niet bereikt bij dit incident
Grens 2e ring:
50% letaal
3e ring0 tot 50 tot 150 tot 305 - 50niet bepaald
Grens 3e ring:
5% letaal
515305niet bepaald


Tabel interventiewaarden voor weertype D5

D5Stedelijk
gebied
Verstedelijkt
gebied
Landelijk
gebied
Lengte
(meter)
Lengte
(meter)
Lengte
(meter)
Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten
Concentratie 1300 mg/m³
102550
Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur
Concentratie 220 mg/m³
140190240
Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten
Concentratie 650 mg/m³
3070110
Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur
Concentratie 130 mg/m³
210270340
Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten
Concentratie 3.3 mg/m³
234026803040
Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur
Concentratie 3.3 mg/m³
234026803040


Contouren giftige wolk Acrylnitril voor weertype D5

Countouren Acrylnitril weertype D5

Grafiek letaliteit vs. afstand Acrylnitril Weertype D5

Acrylnitril Letaliteit D5


Zelfredzaamheid en handelingsperspectief


Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.

Handelingsperspectief Giftige wolk

Mogelijk handelingsperspectief [8]

Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen [9]. Snel reageren is bevorderlijk. 

  • Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek om door te ademen vermindert de blootstelling).
  • Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
  • Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [10]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.

Randvoorwaarden

De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.

Het verloop van het ongevalsscenario:

  • De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gat grote en uitstroom snelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.

Herkenbaarheid van het scenario:

  • Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende doch prikkelende geur. De geur zal een alarmerend effect hebben.

Mate van bewustzijn van de gevaren:

  • Weten dat er een ongeval is met een acrylnitrilketelwagon
  • Weten wat de gevaren zijn van acrylnitril
  • Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk

Gesteldheid van personen:

  • Fysieke gesteldheid
  • Geestelijke gesteldheid

Aanwezige voorzieningen:

  • Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
  • Mogelijkheden om te schuilen

Optreden multidisciplinaire hulpverlening


Brandweerzorg

Na het ontstaan van dit scenario komt de hulpverlening op gang. De inzet zal gericht zijn op het indammen van het brongebied en afschermen van de omgeving via het plaatsen van waterschermen. Afdekken met schuim heeft een grote milieu impact tot gevolg. Naast schuim zal ook eventuele mogelijkheden tot neutralisatie ( met bleekwater) bepalend zijn voor de milieu impact.
In onderstaande tabellen is beschreven welke processen op gang komen en welke aspecten relevant zijn.


Relevante brandweerprocessen

Bron- en emissiebestrijding

  • Bepalen van het bron- en effectgebied;
  • Voorkomen van uitbreiding en beperken van effecten door  middel van het afschermen van de omgeving;
  • Stabiliseren van het incident en ontstane branden in de omgeving blussen;
  • Waarschuwen bevolking. 

Redding

  • Redden en verlenen van eerste hulp aan slachtoffers (zie slachtoffers)

Ontsmetting

  • Ontsmetten mens, dier, vaartuigen en infrastructuur

Relevante aspecten zijn

  • Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen [11]
  • Toegankelijkheid gebied [12]
  • Repressieve voorbereiding  en snelle alarmering
  • Opkomsttijd van de brandweer (zie opkomst/inzettijd).
  • Passende (grootschalige) slagkracht brandweer (zie capaciteit).
  • Effectieve (grootschalige) bluswatervoorziening voor eventuele afscherming (zie bluswatervoorzieningen)

Capaciteit [13]

  • Specialistische eenheden worden ingezet ten behoeve van het beperken van de effecten.
  • Een schuimbluseenheid of crashtender wordt ingezet ten behoeve van het afdekken van de vloeistofplas [14]
  • Houd rekening met de inzet van specialistische eenheden zoals specialistische interventie eenheden (SIE)  voor incidentbestrijding gevaarlijke stoffen(IBGS), meetplanorganisatie en een basis ontsmettingseenheid(BOE) ten behoeve van de hulpverleners.
  • Benodigde omvang slagkracht is afhankelijk van de omgeving en wordt bepaald via het commando ter plaatse (COPI) voor het brongebied of het Regionaal Operationeel Team (ROT) voor het effectgebied. [15]
  • Houdt rekening met de inzet van een of meerdere pelotons (4  tankautospuiten)  voor verlening van eerste hulp en transport van slachtoffers naar het gewondennest. [16]

Opkomst/inzettijd [17]

Schematische weergave incident verloop grootschalig brandweer optreden
30 minuten·        Norm opkomsttijd eerste peloton.
         De start van de hulpverlening van 1-4 tankautospuiten wordt vastgesteld via het dekkingsplan [18]
·        Norm opkomsttijd specialistische inzetbare eenheid (SIE)
·        Norm opkomsttijd basis ontsmettingseenheid (BOE)
·        Norm opkomst eerste twee meetploegen (VE)
45 minuten·        Beschikbaarheid aanvullend tweede peloton met een richttijd van 8 uur inzettijd
60 minuten·        Inzettijd aanvullende grootschalige watervoorziening.
·        Norm opkomsttijd derde en vierde meetploeg(VE)
Inzettijd

Bluswatervoorziening

  • Het waterleidingnet met ondergrondse brandkranen (primaire bluswatervoorziening) heeft onvoldoende capaciteit.
  • Voldoende openbare secundaire bluswatervoorziening  is noodzakelijk  ten behoeve van het afdekken van de plas met schuim en voor het verdunnen van de giftige wolk. De norm voor spoorincidenten met gevaarlijke stoffen is 6000 l/min. [19]

Indicatie bepaling capaciteit slachtoffers [20]

  • In de hectische fase komt via burgerhulp de redding op gang van slachtoffers. De prioriteit zal uitgaan naar het redden en helpen vervoeren van slachtoffers naar het gewondennest van de ambulance.
  • Noodzakelijke opschaling/bijstand wordt bepaald op basis van inschatting aantal slachtoffers.
  • Een indicatiebepaling van het aantal personen op een specifieke locatie is mogelijk via het invoeren van de effectafstanden in Bag populatieservice

Geneeskundige zorg

De geneeskundige hulpverlening start met de processen

Spoedeisende Medische Hulpverlening [21]

  • Triage;
  • Inrichten van een gewondennest en behandelen van slachtoffers;
  • Vervoeren/Verwijzen naar ziekenhuizen.

Publieke gezondheidszorg

  • De beoordeling van en maatregelen tegen schadelijke invloeden op de gezondheid via (drink)water (gebiedsafhankelijk).
  • Onderzoek individueel

Psychosociale Hulpverlening

  • Signaleren getroffenen
  • Verwijzen getroffenen

Relevante aspecten zijn

  • Operationele voorbereiding op het vervoer en behandelen van slachtoffers die in aanraking zijn gekomen met acrylnitril.
  • Mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances op de locatie.
  • Veilige werklocatie voor de GHOR.
  • Aantal slachtoffers, type slachtoffers en type letsel. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.

Aantal slachtoffers

<10In beginsel zijn voldoende middelen op de ambulances aanwezig.  Voor specialistische hulpverlening aan kinderen zijn minder hulpmiddelen aanwezig waardoor middelen snel zijn uitgeput.
> 10Leidraad GGB treedt in werking. [22]
> 250De grens wordt bereikt van het aantal slachtoffers dat kan worden vervoerd [23]
Slachtoffers

Type slachtoffers

  • Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken. Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan. [24]
  • Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzame personen (zorginstellingen).
  • Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts. [25]

Type letsel

  • Acrylnitril is een zeer giftige stof. De belangrijkste doelorganen na inhalatie van de stof zijn de luchtwegen, het centraal zenuwstelsel en het ademhalingsstelsel. De klachten die optreden worden gedeeltelijk veroorzaakt door het cyanide dat uit acrylnitril ontstaat en zijn o.a. irritatie van de luchtwegen, hoofdpijn, toevallen, bewustzijnsverlies en remming van de ademhaling. Ook zonder luchtwegirritatie kunnen systemische klachten optreden. De klachten kunnen met vertraging ontstaan.
  • Voor acrylnitril zijn antidota beschikbaar. Het NVIC kan hierover en over verdere behandeling adviseren.
  • Let op: cyanide verstoort de celademhaling, maar het zuurstoftransport in het bloed vindt wel gewoon plaats. Hierdoor geeft een pulsoximeter kort na blootstelling geen goed beeld van de mate van vergiftiging.

Optreden politie

De politie start met de processen

Afzetten en afschermen

  • Afzetten effectgebied
  • Creëren veilige werkomgeving voor hulpdiensten
  • Ontruimen van het effectgebied of aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen.

Mobiliteit

  • Indien nodig begeleidend transport overige hulpverleners als de verkeerssituatie daarom vraagt
  • Opstellen mobiliteitsplan.
  • Indien mogelijk informeren van bewoners en/of andere aanwezigen in het gebied.

Indien relevant

  • Handhaven openbare orde
  • Strafrechtelijke handhaving

Relevante aspecten bij het optreden van de politie

  • De politie heeft geen beschermende kleding of ademlucht om op te kunnen treden en kunnen daarom niet opereren in blootgesteld gebied.
  • Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied.
  • Voldoende mensen en middelen om het effectgebied te kunnen evacueren en af te kunnen zetten.

Optreden gemeente (Hulpverlening)

Mogelijke taken

Gemeente

  • Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
  • Voorlichting/communicatie over het ongeval
  • Registreren van slachtoffers

Randvoorwaarden

Gemeente

  • Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
  • Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
  • Operationeel voorlichting- en communicatieplan

Maatregelen


Kans

MaatregelWerking van de maatregel
 Wegnemen van de risicobronHet wegnemen van de risicobron zorgt ervoor dat het scenario niet meer kan plaatsvinden.
Begrenzen van de doorzetMinder vervoersbewegingen betekent een vermindering van het aantal keer dat het scenario zich voor kan doen en dus neemt de kans op het scenario af.
Kans

Effect en gevolg

MaatregelWerking van de maatregel
Afstand houden tot activiteit met gevaarlijke stoffenDicht bij de plaats van het scenario zijn de effecten het meest merkbaar. De concentratie neemt af naarmate de afstand toeneemt.
Verdeling typen gebouwenDoor rekening te houden met het type bebouwing kan het aantal mogelijke slachtoffers bij het scenario worden beperkt. Dat kan bijvoorbeeld door het zodanig verdelen van gebouwen in een gebied dat de meer kwetsbare gebouwen worden beschermd door minder kwetsbare gebouwen.
VenstertijdenDoor gebruik te maken van venstertijden voor het verladen worden de risicovolle en kwetsbare activiteiten gescheiden.  
Obstakels toevoegenEr kan geprobeerd worden om met obstakels de verspreiding van een gifwolk te vertragen of zodanig turbulentie te creëren dat de gifwolk mengt met de omringende lucht.
Rekening houden met windrichtingDe overheersende windrichting in Nederland is uit het zuidwesten. Door kwetsbare functies niet in de overheersende windrichting vanaf de risicobron te plaatsen, kunnen slachtoffer mogelijk voorkomen worden.
Effect en gevolg

Zelfredzaamheid

MaatregelWerking van de maatregel
Duidelijke vluchtroutes aanbrengenDoor duidelijke vluchtroutes aan te brengen kunnen mensen het gebied gemakkelijker verlaten. 
De (bedrijfs)noodplannen oefenen op een gifwolkDoor te oefenen met het gifwolkscenario in de (bedrijfs)noodplannen weten de werknemers wat ze moeten doen in het geval van een echte calamiteit.
RisicocommunicatieDoor te communiceren over de mogelijke scenario’s in een gebied en het beste handelingsperspectief worden mensen zich meer bewust van wat ze moeten doen bij het scenario.
Onderhouden schuilplaatsen en vluchtwegenOnderhoud van schuilplaatsen en vluchtwegen is belangrijk, zodat ten alle tijden van een ongeval de schuil- en vluchtmogelijkheden bereikbaar en inzetbaar zijn.
Zelfredzaamheid

Hulpverlening

MaatregelWerking van de maatregel
WaarschuwingsmiddelenVoor een snelle en effectieve waarschuwing tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen is het van belang dat een waarschuwingssysteem de mensen in het effectgebied kan bereiken.
Werkende communicatiemiddelenTijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen vindt veel van de communicatie plaatst via radio, internet en telefoon. Het is hierbij van belang dat zendmasten op afstand van de activiteiten met gevaarlijke stoffen staan, zodat deze ook tijdens een ongeval werken.
Afstemming hulpdienstenHet handelingsperspectief dat aan mensen wordt geboden ten tijden van een ongeval met gevaarlijke stoffen moet worden afgestemd met de inzet van hulpdiensten, zodat de inzet van de hulpdiensten kan aansluiten bij dit handelingsperspectief.
Hulpverlening

Voorbeeld


Tankwagen acrylnitril– giftige wolk 

De beheergroep heeft geen beeld en/of filmmateriaal gevonden van een giftige acrylnitril wolk door een ongeval bij  transport over de weg. Suggesties kunnen gemaild worden naar info@nipv.nl


Voetnoten

  1. In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
  2. In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
  3. In de HART versie 1.1 hoofdstuk 9.3, 1 april 2015
  4. Handleiding risicoberekingen Bevi versie 3 blz. 46
  5. HART versie 1.1 hoofdstuk 9.4., 1 april 2015
  6. Interventiewaarden worden door de hulpverleningsdiensten gebruikt om te bepalen of de bevolking moet worden gewaarschuwd interventiewaarden
  7. In Effects respectievelijk: city centre, cultivated land en open flat terrain
  8. TNO 2015, rapport Bevorderen zelfredzaamheid spoorzone Moerdijk p. 56
  9. Het handelingsperspectief is afhankelijk van de weerscondities en het scenario. Een instantaan vrijkomende gaswolk zal eerder langsgewaaid zijn dan een langzaam vrijkomende vloeistof (plasverdamping). En hoe harder het waait hoe sneller het ergens (binnen) is voordat de ventilatie afgesloten is.
  10. Bij verdiepingen met een aansluiting op een schuin dak zijn vaker kieren waardoor buitenlucht naar binnen kan lekken
  11. Goed werkend internet en mobiele telefonie, buurtalarmeringssysteem ten behoeve van zelfredzaamheid, risico communicatieplan toxische wolk
  12. Bovenwindse aanrijroute, advies: spoordijk tweezijdig toegankelijk tot maximaal 100m mogelijk incident wanneer kwetsbare ontwikkeling in directe omgeving aanwezig is. Vluchtroute scheiden van route voor hulpdiensten, vluchtroute van de risicobron af Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019Hoofdstuk 4
  13. Verlies van capaciteit, die nodig voor gelijktijdige redding of eerste hulp aan slachtoffers is buiten beschouwing gelaten, doordat deze situationeel is.
  14. De hiervoor benodigde hoeveelheid schuimvormend middel is ca. 330 l. Een aanvullend schuimblusvoertuig is noodzakelijk. Het oproepen van een specialistische schuimbluseenheid kost <60 minuten voor een plas tot 1500m².
  15. De organisatie van de inzet van slagkracht is regionaal afhankelijk
  16. Uitgangspunt: in het effectgebied worden brandweervoertuigen(met ademlucht) ingezet op transport van de slachtoffers buiten naar het gewondennest en op nacontrole van woningen.
  17. Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
  18. Norm inzetbaarheid eerste basispeloton (alle 4 tankautospuiten) is 30 minuten doorontwikkeling Grootschalig Brandweeroptreden p20
  19. Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019bijlage 3
  20. Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0
  21. De Nederlandse slachtofferregistratiekaart p.3. oktober 2006
  22. Leidraad GGB p.12 december 2015
  23. Leidraad GGB p.10 december 2015
  24. Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan
  25. Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera.