Barsten heetwaterleiding in woonwijk

Algemene beschrijving

Hoewel heetwaterleidingen zijn opgenomen in het KLIC-register, zijn incidenten veroorzaakt door menselijke fouten hierdoor niet uitgesloten. Zo wordt tijdens graafwerkzaamheden de graaflocatie verkeerd uitgemeten. Hierdoor raakt een graafmachine een heetwaterleiding die beschadigd wordt. De hogedruk heetwaterleiding barst, waardoor heet water (met temperaturen tot maximaal 120 °C) vrijkomt. Mogelijke gevolgen hiervan variëren van lichte tot zware brandwonden met fatale afloop.

Verder kunnen gevolgeffecten optreden bij dit incident. Belangrijk om te vermelden is dat deze locatieafhankelijk zijn. Te denken valt namelijk aan het smelten van omliggende leidingen, het wegzakken van auto’s of bodemverzakkingen. Een belemmering voor incidentbestrijders kan zijn dat stoom het zicht ontneemt, met name onder weersomstandigheden met lage temperaturen en weinig wind.

Kans van optreden 

Er kunnen diverse redenen zijn voor het falen van een leiding.

• Beschadiging door derden
• Mechanisch
• Inwendige corrosie
• Uitwendige corrosie
• Natuurlijke oorzaken
• Operationeel

Royal Haskoning DHV geeft aan dat het hoogste plaatsgebonden risico op lekkage of breuk van een buisleiding met heet water 7,36*10^-08 per jaar is (Vermeer, Boon, & Mink, 2020). In deze scenariokaart zal gekeken worden naar leidingbreuk, omdat dit een groter effect heeft dan lekkage.

Effecten

De mogelijke manieren waarop letsel kan ontstaan door de fysieke eigenschappen van ontsnappend heet water en stoom zijn geïdentificeerd. De specifieke criteria voor deze letsels en hun bepaling worden verder uitgewerkt:

• Verstikking treedt op wanneer ontsnappende stoom de omringende lucht verdringt, wat leidt tot een verlaging van de zuurstofconcentratie.
• Warmtebelasting kan leiden tot verschillende graden van brandwonden door direct contact met heet water of stoom. Het inademen van hete stoom kan ook het ademhalingssysteem schaden, wat de opname van zuurstof belemmert door zwelling van de keel en longen of schade aan de longblaasjes.
• Letsel kan ook veroorzaakt worden door rondvliegende objecten als gevolg van de kracht van de stoomuitstoot.

Effectberekeningen

De huidige software die toegepast kan worden voor het bepalen van het risico naar aanleiding van leidingbreuken (zoals Effects), is (alleen) geschikt om het risico van toxische en/of brandbare stoffen vast te stellen. Heet water en/of stoom kan op dit moment niet met deze software berekend worden. Om die reden heeft Royal HaskoningDHV eigen software gebouwd die dit wel kan berekenen (Vermeer, Boon, & Mink, 2020). Omdat het NIPV geen toegang heeft tot deze software, is gebruikgemaakt van de scenario’s en resultaten uit een studie van Royal HaskoningDHV die wel openbaar beschikbaar is (zie Tabel 1 voor de gebruikte invoerwaarden).

Heet water of stoom kan brandwonden veroorzaken, maar de exacte relatie is op dit moment niet bekend. Een relatie van brandwonden met temperatuur is wel bekend op basis van brandwonden, veroorzaakt door vuur. In figuur 1 is deze relatie weergegeven (PGS-beheerorganisatie, 2003). Deze relatie is ook hier gebruikt om de effecten te bepalen.

• Een eerstegraadsbrandwond beperkt zich tot de opperhuid.
• Een tweedegraadsbrandwond tast de daaronder gelegen lederhuid aan (oppervlakkig of diep).
• Een derdegraadsbrandwond tast het daaronder gelegen onderhuids vetweefsel aan.

Op basis van deze figuur 1 wordt ook door (Vermeer, Boon, & Mink, 2020) verondersteld dat als de blootstelling gedurende minimaal 120 seconden hoger of gelijk is aan 52 °C, er dodelijke slachtoffers kunnen vallen.

Op basis van de berekeningen geven (Vermeer, Boon, & Mink, 2020) aan dat de maximale afstand tot de leiding waarbij dodelijke slachtoffers kunnen vallen bij weertype 3B (overdag) gelijk is aan 4 m benedenwinds, met een breedte van 13 m. Andere weertypen geven kleinere afstanden.

Verstikking door verdringing van zuurstof door stoom of waterdamp wordt niet als een reëel gevaar beschouwd. Dit is gebaseerd op de aanname dat personen niet binnen een dispersiecontour blijven staan waarbinnen het volume procent zuurstof in de atmosfeer lager is dan 18 vol %, omdat zij dan benauwdheid ervaren en fysieke pijn voelen door de overdracht van warmte van de wolk naar het lichaam. Bovendien is er op een beperkte afstand, naar schatting slechts 1 meter, rondom de leidingbreuk sprake van een zuurstofgehalte lager dan 18 vol%.

Zelfredzaamheid en handelingsperspectief

Randvoorwaarden

Het verloop van het ongevalscenario

In het geval van een breuk zal er snel een grote hoeveelheid water vrijkomen, wat leidt tot een snelle daling van de druk in de leiding. Dit zorgt ervoor dat het water gaat koken en stoom gevormd wordt, die op zijn beurt een aanzienlijke hoeveelheid kokend water verplaatst en de grondbedekking wegblaast. Dit wordt gevolgd door het ontstaan van een stoomwolk. Personen in de nabijheid van de leiding op het moment van de breuk kunnen worden blootgesteld aan stoom en heet water, met een dodelijke afloop als gevolg, waarbij stoom het voornaamste risico vormt. Bij middelgrote en kleine breuken zal de grond geleidelijk eroderen totdat de leiding bloot komt te liggen, waarna stoom een hete wolk kan vormen.

Herkenbaarheid van het scenario

Wanneer de leidingbreuk het gevolg is van menselijke activiteiten (zoals werkzaamheden), wordt aangenomen dat dit gemeld zal worden, behalve in gevallen van opzettelijke schade. Bij lekken die spontaan optreden zonder menselijke betrokkenheid, speelt de grootte van het lek een cruciale rol in de manier van opsporing. Grote lekken kunnen in real-time worden geïdentificeerd door verschillen in druk en debiet te meten en zijn vaak visueel zichtbaar. Verwacht wordt daarom dat het publiek ze waarneemt en meldt via noodnummers zoals 112. Lekken die niet via real-time metingen worden opgespoord, kunnen tijdens routinecontroles van het lekdetectiesysteem in de isolatielaag worden gevonden, mits het lek groot genoeg is om een bepaalde verzadiging van het isolatiemateriaal te veroorzaken. Het water in de isolatielaag, dat warm blijft door warmteoverdracht van de leiding, kan warmte afgeven aan het omliggende grondwater. Dit kan leiden tot verdamping en mogelijk zichtbare stoom. Lekken die door de isolatielaag en buitenmantel heen dringen, kunnen ook leiden tot zichtbare stoom en in de loop van de tijd tot erosie van de grond.

Mate van bewustzijn van de gevaren

Wanneer mensen een noodsituatie waarnemen, zal hun initiële reactie worden beïnvloed door hun inschatting van de ernst van het incident voor zichzelf. Zo zullen individuen met training in het omgaan met gevaarlijke stoffen of die in de procesindustrie werken, geneigd zijn sneller bescherming te zoeken dan degenen die niet bekend zijn met dergelijke risico’s. Volwassenen zullen waarschijnlijk anders reageren dan spelende kinderen, vanwege een verschillende perceptie van het gevaar. Deze studie gaat ervan uit dat niemand zal blijven staan bij het vormen van een plas heet water; het zichtbaar verdampen van water wordt gezien als een duidelijk signaal om afstand te nemen voor de eigen veiligheid.

Bij de duur van blootstelling aan heet water en/of stoom wordt naast de reactiesnelheid ook de mate van zelfredzaamheid meegewogen.

Het is echter belangrijk om te benadrukken dat mensen in de praktijk vaak naar de plaats van het incident toe gaan, tot een afstand die zij als veilig beschouwen.

Gesteldheid van personen

Minder mobiele personen, zoals ouderen of mensen met een beperking, kunnen langer blootgesteld worden. Volgens de Publicatie Reeks Gevaarlijke Stoffen deel 1A – Effecten van branden op personen, wordt geadviseerd om uit te gaan van een reactietijd van 5 seconden en een loopsnelheid van 4 meter per seconde voor het bepalen van de blootstellingsduur (PGS-beheerorganisatie, 2003).

Optreden multidisciplinaire hulpverlening

Brandweerzorg

De brandweer start de processen:

Bron- en emissiebestrijding

De netbeheerder kan de toevoer van de hete stoom afsluiten, zodat de bron (de breuk) geen stoom meer zal uitblazen.

Redding

Om mensen te redden en brandwonden te voorkomen moeten de brandweermensen persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) dragen.

Relevante aspecten

• De focus van de brandweer zal vooral liggen op het redden van mogelijke slachtoffers.
• Brandbestrijding is niet aan de orde.
• Stoom kan het zicht beperken van hulpverleners.
• Sinkhole gevaarzettingen

Bluswater

Een plas heet water kan in principe gekoeld worden met bluswater, maar de plas zal na verloop van tijd vanzelf afkoelen als de bron afgesloten is.

Geneeskundige zorg

De geneeskundige zorgverlening start de processen:

Spoedeisende medische hulpverlening

• Triage
• Inrichten van een gewondennest en behandelen van slachtoffers
• Vervoeren/verwijzen naar ziekenhuizen.

Publieke gezondheidszorg

• Onderzoek individueel

Psychosociale hulpverlening

• Signaleren getroffenen
• Verwijzen getroffenen

Relevante aspecten

• Operationele voorbereiding op het vervoer en behandelen van slachtoffers met ernstige brandwonden.
• Mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances op de locatie.
• Veilige werklocatie voor de GHOR.
• Aantal slachtoffers, type slachtoffers en type letsel. Deze zijn locatieafhankelijk en staan in relatie tot elkaar.

Optreden politie

De politie start haar reguliere taken:

Zie het rampbestrijdingsplan ondergrondse opslag (BV, 2021).

Afzetten en afschermen

• Het incidentgebied wordt afgezet in samenwerking met de afdeling mobiliteit en verkeersstromen.
• De afzetposten worden in een specifieke volgorde bemand, behalve als de Officier van Dienst Brandweer (OvD-B) anders besluit.
• Politie-eenheden bezetten zo snel mogelijk de afzettingen, terwijl de Officier van Dienst Politie (OVD-P) beslist over uitbreiding of inkrimping van de afzettingen.
• Er kan, na overleg met de OvD-B en Officier van Dienst Geneeskundig (OvD-G), gekozen worden voor het afzetten van een groter gebied.

Mobiliteit

• Statische verkeersgeleiding
• Verkeerscirculatieplan brongebied
• Niemand in het brongebied, behalve hulpverleners.

Relevante aspecten

• Politiepersoneel moet vanwege het te verwachten hoge geluidsniveau gehoorbescherming dragen.
• De orde wordt gehandhaafd door surveillerende eenheden die onbevoegden en kijkers buiten het onveilige of ontruimde gebied houden.

Optreden gemeente (hulpverlening)

De gemeente start haar reguliere taken:

• Communicatie en Publieksvoorlichting:
  • Informatiebijeenkomst voor omwonenden over de situatie en maatregelen.
• Persvoorlichting:
  • Grote media-aandacht verwacht, handelen volgens geldende procedure.

Maatregelen

Kansbeperkend

• Regelmatige controle van het netwerk aan heetwaterleidingen.
• Monitoren van de druk in de leiding
• Beperken van werkzaamheden in de nabijheid van de leidingen

Voorbeeld

• Stoom uit de grond in Amsterdam Zuid (AT5, 2017).
• Schade aan stadsverwarmingsleiding in de Hoogstraat in Rotterdam door boorwerkzaamheden (Dagblad010, 2019).
• Lekkage van een leiding van de stadsverwarming ter hoogte van parkeerplaats Hespelaar bij het tankstation aan de A59 bij Den Hout (AD, 2019).